Berlin Kongresi

Anton von Werner, Berlin Kongresi

Rusya, Ayastefanos Antlaşması’yla birlikte Şark meselesini diğer Avrupa devletlerini dahil etmeden kendi başına halletmek isteyince, bu durum başta İngiltere ve Avusturya olmak üzere diğer Avrupa ve Balkan devletlerinin muhalefeti ile karşılaşmıştı. Bu rahatsızlığın asıl sebebi Rusya’nın Ayastefanos Antlaşması ile birlikte Osmanlı üzerinde fazlasıyla güç sahibi olmasıydı. Avusturya ise Balkan topraklarında Rusya destekli büyük bir Bulgaristan devleti kurulmasından rahatsızdı. Balkan devletlerinin sorunu ise kendilerine yeterince toprak verilmemesidir. Sırplar, Makedonya ve Bosna’nın bir kısmına sahip olmak isterken Romanya ise Besarabya’yı Ruslara vermek istemiyordu. Tüm bu sebepler bir araya gelince Ayastefanos Antlaşması’nı yeniden gözden geçirmek ve bazı değişiklikler yapmak amacıyla Berlin’de bir kongrenin toplanması kararlaştırıldı. Rusya başta böyle bir toplantıya karşı çıksa da karşısında tüm Avrupa devletlerinin bulunması sebebiyle katılmayı kabul etmek zorunda kaldı.

Tüm bunlara ek olarak olası bir Rus tehdidine karşı İngiltere, Doğu Akdeniz’deki durumunu güçlendirmek için Kıbrıs’ı bir üs olarak kullanmak istedi. Bu amacında kararlı olduğunu ve Osmanlı’nın adayı vermediği takdirde zorla alacağını bildirdi. Kongre’de İngiltere’den destek alacağını uman Osmanlı, 4 Haziran 1878 tarihinde yapılan bir antlaşma ile Kıbrıs’ı İngilizlere devretti. Fakat 1 Temmuz 1878 tarihinde yapılan farklı bir antlaşma ile, Rusya’nın Doğu Anadolu’da işgal ettiği yerleri iade etmesi halinde İngiltere’nin Kıbrıs’tan çekileceği şeklinde bir madde eklenerek Kıbrıs’ın toprak mülkiyetinin Osmanlı Devleti’ne ait olduğu tesbit edildi.

Berlin Kongresi 13 Haziran 1878 yılında Almanya Başvekili Bismarck’ın başkanlığında başladı. Bu kongrede Osmanlı Devleti’ni Müşir Mehmed Ali Paşa, Berlin sefiri(elçisi) Sadullah Bey ve Nafia Nazırı Karatodori Paşa temsil ediyordu. Diğer devletler ise başvekilleri veya dışişleri başkanlığı heyetleri tarafından temsil edilmekteydi. Kongrede Ayastefanos Antlaşması’nın şartlarının hafifletileceğini düşünen Osmanlı, tam tersi bir şekilde Avrupalı devletlerin kendi menfaatlerini korumaya çalıştığını gördü. İngiliz temsilcileri bile Osmanlı aleyhindeki fikirlerini söylemekten çekinmediler.

Bir ay süren kongrenin sonunda imzalanan Berlin Antlaşması 64 maddeden oluşmaktaydı. Buna göre Ayastefanos Antlaşması ile sınırları çizilen Bulgar toprakları üç bölgeye ayrıldı. Birinci bölge Osmanlı Devleti’ne bağlı, iç işlerinde serbest, prensi halk tarafından seçilen ve Osmanlı tarafından tanınıp tayin edilen ve Osmanlı askerlerinin bulunmadığı, sınırları daraltılmış bir Bulgaristan prensliği. İkinci bölge idari yönden bağımsız olmakla beraber siyasi ve askeri yönden Osmanlı Devleti’ne bağlı, Avrupa devletlerinin onayı ile Osmanlı’nın atayacağı Hristiyan bir vali tarafından idare edilecekti. Üçüncü bölge ise ıslahat yapmak şartıyla Osmanlı’ya bırakılan Makedonya idi. Diğer maddelere gelince de Osmanlı Devleti 1868 nizamnamesini Girit’te uygulayacak ve hususta Avrupalı devletlere bilgi verecekti. Yunanistan’a bir miktar toprak verilecek, Bosna-Hersek ise Avusturya tarafından işgal edilecekti. Karadağ’ın bağımsızlığı kabul edilecek, fakat sınırlarında düzenlemeye gidilecekti. Sırbistan’ın bağımsızlığı tanınacak, Niş ve Pirot Sırbistan’a verilecekti. Romanya’nın bağımsızlığı kabul edilecek, Beserabya’yı Rusya’yı vermesine karşılık Tulcea ve Dobruca’yı alacaktı. Tuna Nehri savaş gemilerine kapalı fakat ticaret gemilerine açık olacaktı. Osmanlı Devleti Kars, Ardahan ve Batum’u savaş tazminatının bir kısmına karşılı olmak üzere Rusya’ya bırakacak, Doğubayazıt ve Eleşkirt vadisi kendilerine kalacaktı. Kotur ise İran’a verilecekti. Osmanlı, Ermenilerin bulunduğu yerlerde ıslahat yapacak, Boğazlar 1841 Londra ve 1856 Paris Antlaşmalarında belirtilen statüye tâbi olacaktı. Osmanlı ve Rusya ise kendi aralarında savaş tazminatı için bir anlaşma yapacaktı. 8 Şubat 187 yılında yapılan İstanbul Antlaşması ile birlikte Rusya’ya bırakılan yerlerin bedeli düştükten sonra bu tazminat 802.500.000 Frank olarak tespit edilmiş ve yedi yıl süreyle yirmi bir taksit şeklinde ödemesi kararlaştırılmıştır.

Ayastefanos Antlaşması, Osmanlı Devleti ile Rusya arasında meydana gelen bir savaşın sonucunda sadece iki devleti ilgilendirirken Berlin Kongresi ise tüm Avrupa devletlerinin de dahil olduğu bir paylaşımdır. 1856 Paris Antlaşması’nda yer alan Osmanlı topraklarının bütünlüğü ilkesi ihlal edilmiş, konu ile hiç alakaları olmayan İran ve Yunanistan’a bile toprak verilmiştir. Berlin Kongresi devletler arası barışı sağlamak için yapılmış olsa da ilerleyen süreçte ortaya çıkacak olan yeni anlaşmazlıkların başlangıcı olmuştur.

Kaynakça

• İlber Ortaylı, Osmanlı İmparatorluğu'nda Alman Nüfuzu, İletişim Yayınları, 2001.

  
  

• ALİ İHSAN GENCER, "BERLİN ANTLAŞMASI", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/berlin-antlasmasi (07.07.2025).

  
  

• Feroz Ahmad, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Kaynak Yayınları, 2015.